انتشارات اهورا قلم| وارد شوید| ثبت نام کنید

علی اکبر دهخدا را بشناسیم

دسته‌بندی: مقالات
تاریخ: 9 مرداد 1400
بازدید: ۱,۱۶۵
زندگینامه علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا در سال ۱۲۵۵ در تهران متولد شد. هنگامی‌که یک سال بیش نداشت، پدرش فوت شد و وی بعدها زیرنظر و توجهات مادر به تحصیل ادامه داد.

دهخدا زبان عربی و علوم دینی را نزد شیخ غلامحسین آموخت. چند سال بعد که مدرسه سیاسی در تهران تأسیس شد، دهخدا در آن مدرسه به تحصیل پرداخت و زبان فرانسه را در آنجا آموخت.

همزمان با آغاز مشروطیت، وی با همکاری مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروف صور‌اسرافیل را منتشر کرد. ستون طنز چرند و پرند به قلم دهخدا و با امضای دخو در این روزنامه نوشته می‌شد.

سبک نگارش این ستون در ادب فارسی بی‌سابقه بود و مکتب جدیدی را در عالم روزنامه‌نگاری و نثر معاصر فارسی پدیدآورد.

دهخدا با شجاعت و جسارت تمام، مفاسد اجتماعی و سیاسی آن روزگار را با روش طنز در آن روزنامه منتشر می‌کرد. وی یکی از بنیانگذاران طنز در ایران است.

 علی اکبر دهخدا از خبره‌ترین و فعال‌ترین استادان ادبیات فارسی در روزگار معاصر است که بزرگترین خدمت به زبان فارسی در این دوران را انجام داده است.

 

دهخدا چهره‌ای ادبی و اجتماعی

علامه علی اکبر دهخدا از شخصیت های ادبی و اجتماعی مشهور کشور است. فعالیت های متنوع فرهنگی و اجتماعی‌اش سبب شد که وی را در شخصیت های گوناگونی بشناسیم. نخستین چهره‌ای که از این استاد فرزانه در خور توجه است،‌ چهره سیاسی او به شمار می رود. از نکات برجسته فعالیت‌های سیاسی وی، انتخابش از طرف مردم تهران و کرمان به نمایندگی مجلس شورای ملی و تلاش او در سنگر مجلس برای حصول آزادی و پای فشردنش در دفاع از حقوق ملت در مقابل استبداد قاجاری بود. همین امر موجب شد که پس از به توپ بسته شدن مجلس، استاد دهخدا مجبور به کوچ اجباری شد اما او در متن حوادث سیاسی و اجتماعی روزگارش آزمون پس داد و بر باور و اعتقادات فکری و اجتماعی‌اش استواری ورزید. دهخدا به لحاظ فکری در ستیز میان سنت و تجدد که از امور معمول آن دوران بود از زمره افرادی محسوب می‌شد که به طور عمیق به سنت‌های بومی و اسلامی وفادار ماند و  به قول برخی ادیبان (( کهن جامه خویش پیراستن را به از جامه عاریتی رنگین خواستن می دانست )) و در زمینه شعر و ادب نیز نمی خواست که ((چشمه خضر را به پای خم نصرانی فدا کند)). دهخدا درمان نابسامانی‌ها ایران را در پایه‌گرفتن حکومت قانون و برچیده شدن بساط خودسری و خودکامگی می‌دانست و هر اندازه که مخالفت محمدعلی شاه را با آزادی‌خواهان دوران مشروطه شدن بیش‌تر می‌یافت، زبان طنز خود را در طعنه‌زنی بر حکومت تندتر و تیزتر می‌کرد. اما فرمان ولادیمیر لیاخوف فرمانده روسی و غرش توپ‌هایی که بر سر مجلس و نمایندگان مردم باریدن گرفت، طنین طنز دهخدا را نیز خاموش کرد. میرزاجهانگیرخان شیرازی را در باغ شاه به دار آویختند و دهخدا به ناچار به طرف اروپا روان شد.

دهخدا پس از جنگ جهانی اول و روی کار آمدن رضاخان از کار سیاسی کناره گرفت و به کار گردآوری لغت روی‌ آورد. اما با اوج گرفتن جنبش ملی کردن نفت و آغاز نخست وزیری محمد مصدق بار دیگر به گفتمان سیاسی روی آورد و در گفت و گویی که رادیو ایران با او انجام داد، مصدق را نابغه‌ شرق خواند. او مقاله‌هایی در دفاع از دولت مصدق در روزنامه‌ها منتشر کرد و مردم را به پشتیبانی از دولت مصدق فراخواند. آتش پر فروغ و گرمی‌بخش وطن‌پرستی دهخدا بار دیگر چنان افروخته شد که برای پشتیبانی از دولت مصدق به سرودن شعر حماسی «گیرید همه از دل و جان راه مصدق»، نیز روی آورد:

ای مــردم آزاده کجاییــد کجاییــد              آزادگـــی افسرد بیاییـــد بیاییــد

در قصه و تاریخ چو آزاده بخوانید              مقصود از آزاده شمایید شمایید

دستاوردهای علمی و چهره مطبوعاتی دهخدا

لغت‌نامه‌ دهخدا بزرگ‌ترین دستاورد علمی علامه دهخدا است. او در ۴۵ سال کوشش پیگیر توانست بیش از سه میلیون برگه از نوشته‌های استادان ادب فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتاب‌های تاریخ و جغرافیا، پزشکی، اخترشناسی، ریاضی، فلسفه، فقه و بسیاری دیگر فراهم آورد. همچنین در این کوشش پی‌گیر برای فراهم آوردن لغت‌نامه، به تصحیح برخی از کتاب‌هایی که از آن‌ها بهره می‌برد، نیز روی آورد که برخی از آن‌ها به چاپ رسیده و برخی هنوز چاپ نشده است. با این همه، لغت‌نامه مهم‌ترین دستاورد علمی دهخدا به شمار می‌آید. دهخدا هنگامی که در جریان جنگ جهانی اول در یکی از روستاهای چهارمحال و بختیاری به سر می‌برد، به فکر نگارش چنین اثری افتاد و برابرهای فارسی بسیاری از آن واژه‌های فرانسوی را پیدا کرد و نوشت. پس از بازگشت از چهارمحال و بختیاری در ۱۲۹۷ خورشیدی جست و جو برای گردآوری لغت را آغاز کرد.

چهره دیگر علامه دهخدا چهره مطبوعاتی اوست. از این منظر، او ۱۵ شماره از روزنامه سروش را در استانبول ترکیه در زمان مهاجرتش نشر داد. افزون بر این مقالات فکاهی طنزآمیزی با عنوان چرند و پرندو با امضای دخو، ‌خرمگس، سگ حسن دله،‌ غلام گدا که در روزنامه صوراسرافیل میرزا جهانگیر خان چاپ و منتشر می‌کرد. وی این شیوه را به همشهری قدیمی‌اش یعنی عبید زاکانی شناساند. همین مقالات چرند و پرند او، چیزی شبیه داستان های کوتاه است. با اینکه وی از نوشتن آنها قصد داستان نویسی نداشت اما ویژگی‌هایی مثل شخصیت پردازی، حادثه، گفت و گو و لحن را دربرداشت و بعدها منبع الهام سیدمحمد علی جمالزاده در نوشتن وآرایه نخستین داستان‌های کوتاه فارسی شد. چهره دیگر استاد دهخدا که قابل ذکر است،‌ آشنایی با او به عنوان ادیبی محقق، متتبع و لغوی است که در این چهره نیز آثاری ارزنده از خود به یادگار نهاد. آثاری چون لغت نامه که دارای ۴۰۰ هزار لغت، اصطلاح، ترکیب، تعبیر و اعلام است و از جهت ارزش باید گفت به میزان شاهنامه در حفظ و تحکیم زبان فارسی موثر بوده است. کار دیگر استاد دهخدا در این حوزه جمع آوری و تدوین امثال، حکم و ضرب المثل‌های فارسی است که با همین نام در چهار جلد چاپ شده و منبع الهام بسیاری از شاعران و ادیبان دوره معاصر در تدوین و ارایه نمونه آن شده است.

وجه ارزشمند دیگر استاد، شاعری اوست که در این چهره شاید چندان شناخته شده نباشد. شعرهای او را با توجه به خصوصیات ادبی مثل عامیانه گویی و نوسرایی می‌توان به سه دسته تقسیم کرد. برخی از این اشعار در قالب‌های کلاسیک و قدیمی شعر فارسی قرار دارد و در آنها تقلید و اقتباس از آثار قدما کاملا به چشم می‌خورد و نیز تاثیر لغت نامه بر این شعرها قابل درک است. بسیاری از واژگان مشکل و نامأنوس فارسی و عربی خودآگاهانه و ناخودآگاه در این اشعار وارد شده است که برای درک و فهم آنها گاهی باید به همان لغت نامه مراجعه کرد. بدین سبب می توان دهخدا را اسدی توسی، شاعر و لغوی و صاحب لغت مقایسه کرد. دسته دوم از شعرهای دهخدا شعرهای عامیانه اوست. یعنی شعرهایی که در آن به زبان محاوره و ادبیات شفاهی مردم و مثل‌ها و ضرب المثل‌ها توجه می‌شود و از جمله این اشعار، شعر روسای ملتاست. هر چند که در این اشعار تاثیر ادبیات شفاهی مردم و ضرب المثل‌‌هایی که وی در کتاب مستطاب امثال و حکم جمع آوری و تدوین کرده آشکار است.

دسته سوم از شعرهای استاد دهخدا، اشعار نو است که در آنها گرایش به تازگی دیده می‌شود و به لحاظ موضوع، قالب و عنصر خیال و عناصر دیگر شعر، جدید است و شعر «یادآر شمع مرده یادآر» از این نوع است اما نکته‌ای که در خصوص شعر و شاعری استاد دهخدا گفتنی است، پیشرو بودن وی در تحول شعر معاصر است. موضوع شناسایی آغازگران نوآوری شعر معاصر از موضوعاتی به شمار می‌رود که ذهن بسیاری از محققان و ادیبان را به خود معطوف کرده است و شماری از آنان برآنند که شاعرانی مانند جعفر خامنه‌ای، تقی رحمت، شمس کسمایی از جمله پیشاهنگان تحول شعر معاصر محسوب می‌شوند. این سخن وقتی صحیح و پذیرفتنی است که ابتدا تلقی خود را از تحول مشخص کنیم. اگر مقصود از تحول، نوآوری فقط در یکی از اجزا و عناصر شعر مثل لفظ و معنا، قلب و وزن و قافیه تخیل، مخاطب و نگاه و جهت گیری فکری شاعر باشد در این صورت می‌توانیم این شاعران را در یکی یا برخی از این اجزا و عناصر پیشرو بدانیم اما اگر مقصود تحول در همه اجزا و عناصر شعر باشد در این صورت با قاطعیت نمی‌توان چنین حکمی صادر کرد زیرا چنین ویژگی‌هایی را در شعر این شاعران به شکل مطلوب نمی‌توان یافت

با این حال با بررسی تاریخ شعر معاصر از دوره مشروطیت به بعد به چهره‌هایی بر می‌خوریم که نمونه‌های قابل قبولی را از تحول در همه اجزای شعر در دفتر شعر و شاعری خود ثبت کرده‌اند. از جمله این شاعران علامه دهخدا است که قدیمی ترین نمونه شعر تحول یافته معاصر نیز به لحاظ لفظ و معنا، قالب و وزن و قافیه، مخاطب، نگاه و جهت گیری فکری و اجتماعی و به کارگیری زبان محاوره مردم در شعر از آن اوست. این شعر که با عنوان «کنسرت ایرانی به اشتراک دوشیزگان قوچانی» مشهور است، نخستین بار در نشریه صور اسرافیل میرزا جهانگیرخان شیرازی چاپ و منتشر شد. ادوارد براون محقق انگلیسی نیز آن را به عنوان یک شعر جدید در کتاب تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطه آورده است. دهخدا این شعر را درباره حادثه‌ای که در ۱۳۲۳ در قوچان خراسان رخ داده، سروده است. در این سال تعدادی از دختران قوچانی ربوده می‌شوند. در اینجا دهخدا با سرودن شعری در واقع نخستین واکنش اعتراض آمیز ایرانیان مسلمان نسبت به این واقعه را نشان می‌دهد. این شعر همان گونه که بیشتر ذکر شد، نخستین نمونه شعر فارسی است که در آن ویژگی‌هایی وجود دارد که آن را از اشعار قبل از خود متمایز می‌کند. یکی از آن ویژگی‌ها، انسجام و یکپارچگی آن است. این شعر به لحاظ ساختمان در محور عمودی و طولی از انسجام معنایی برخوردار است. افزون بر این موضوع آن یک مساله سیاسی و اجتماعی روز و یک حادثه ملی و وطنی به شمار می‌رود. این شعر در میان اشعاری که در آن زمان به لحاظ موضوع و مضمون در خدمت مدح شاهان و امیران بود، تازگی داشت. در واقع زبان شعر به زبان محاوره مردم آن روزگار نزدیک است و مخاطب شعر نیز دربار و درباریان نیستند، بلکه مردم کوچه و بازارند و به ظاهر دهخدا این شیوه شعر را همچنین باید از شعرها و ادبیات شفاهی خود مردم اقتباس کرده باشد.

 

برخی از آثار علامه دهخدا:

  • امثال و حکم
  • ترجمه عظمت و انحطاط رومیان
  • ترجمه روح القوانین
  • فرهنگ فرانسه به زبان فارسی
  • ابوریحان بیرونی
  • تعلیقات بر دیوان ناصر خسرو
  • دیوان سید حسن غضنوی
  • تصحیح دیوان حافظ
  • تصحیح دیوان منوچهری
  • تصحیح دیوان فرخی
  • تصحیح دیوان مسعود سعد
  • تصحیح دیوان سوزنی
  • تصحیح لغت فرس اسدی
  • تصحیح صحاح الفرس
  • تصحیح دیوان ابن‌یمین
  • تصحیح یوسف و زلیخا
  • مجموعه مقالات
  • پندها و کلمات قصار
  • دیوان دهخدا

 

سرانجام دهخدا

علی اکبر دهخدا سرانجام پس از سال ها کوشش در راه جمع آوری لغت نامه فارسی و خدمت به سیاست، فرهنگ، علم و ادب ایران در هفتم اسفند ۱۳۳۴ خورشیدی در تهران چشم از دنیا فروبست.

 

 

 

 

برچسب‌ها:

najm

دیدگاه‌ها

buy anabolic online در 30 مهر 1400 گفته:

Thanks for the good article, I hope you continue to work as well.Спаситель на продажу

پاسخ

ارسال پاسخ به buy anabolic online لغو پاسخ

رفتن به بالای صفحه

اطلاعات

خدمات

  • سفارش استخراج مقاله از پایان‌نامه
  • سفارش ترجمه
  • سفارش چاپ کتاب
  • سفارش مشارکت در نگارش پایان‌نامه
۹۱۶۶۴۱۵۸۹۴
با ما در تماس باشید

تمام حقوق این وب‌سایت متعلق به انتشارات اهوراقلم است.